Anemija (malokrvnost)

NAJČEŠĆI UZROCI ANEMIJA, NAČINI DIJAGNOSTIKOVANJA I LEČENJA

Ko najčešće boluje od anemije?

Anemija ili malokrvnost je ozbiljan globalni zdravstveni problem koji posebno pogađa malu decu i trudnice. Svetska zdravstvena organizacija procenjuje da je 42% dece mlađe od 5 godina i 40% trudnica širom sveta anemično. Takođe, procenjuje se da je trećina svih žena u svetu u reproduktivnom dobu anemična.

Šta podrazumeva anemija?

Anemija je stanje snižene koncentracije hemoglobina u krvi i apsolutnog smanjenja ukupne mase eritrocita (crvenih krvnih zrnaca). Hemoglobin je protein u eritrocitima, koji ima ulogu da vezuje i prenosi kiseonik do udaljenih organa, od kojih su naročito važni mozak, srce i mišići. Optimalna koncentracija hemoglobina potrebna za zadovoljavanje fizioloških potreba varira u zavisnosti od starosti, pola, nadmorske visine mesta prebivališta, navika (pušenje) i trimestra trudnoće.

Prema kriterijumima Svetske zdravstvene organizacije, anemija se kod muškaraca karakteriše sniženjem koncentracije hemoglobina ispod 130 g/l, odnosno kod žena koje nisu trudne, sniženjem hemoglobina ispod 120 g/l. Kod trudnica se anemijom karateriše vrednost hemoglobina manja od 110 g/l, prema kriterijumima Svetske zdravstvene organizacije. Kod dece normalne vrednosti hemoglobina su različite  i zavise od starosti deteta.

Uzroci i faktori rizika

Razlozi anemije mogu biti mnogobrojni, a najčešći su:

1. nedostatak nutritivnih elemenata (gvožđa, vitamina B12 i folne kiseline)
2. povećan gubitak ili razgradnja eritrocita
3. smanjena produkcija eritrocita u kostnoj srži.

Nedostatak gvožđa (Sideropenijska anemija)

Sideropenijska anemija je malokrvnost usled ukupnog deficita gvožđa u organizmu. Anemija sa nedostatkom gvožđa je najčešći tip anemije. Ovaj oblik anemije ima 1,24 milijarde ljudi.

Uzroci nedostatka gvožđa mogu biti brojni:

• povećane potrebe: kod odojčadi, adolescenata, trudnica, dobrovoljnih davalaca krvi.
• nutritivni uzroci: neuhranjenost, posebni režimi ishrane (vegeterijanci, vegani), prekomerna upotreba mleka i mlečnih proizvoda (kalcijum iz mleka remeti apsorpciju gvožđa).
• smanjena apsorpcija gvožđa usled različitih patoloških stanja i bolesti: infekcija Helicobacter pylori, atrofični gastritis, inflamatorne bolesti creva (ulcerozni kolitis i Kronova bolest), celijakija, kod pacijenata koji su bili podvrgnuti operaciji želuca i  dvanaestopalačnog creva.
• hronični gubitak krvi: krvarenja iz gastrointestinalnog trakta (erozivni gastritis, čir na želucu, dvanaestopalačnom crevu, tumori creva, divertikulitis, angiodisplazije, hemoroidalna krvarenja, inflamatorne bolesti creva), krvarenja iz uro-genitalnog trakta (obilne menstracije, krvarenja van menstrualnog ciklusa, tumori urinarnih puteva i genitalnog sistema).
• smanjena raspoloživost gvožđa: kod pacijenata sa hroničnim bolestima- bubrežna slabost, reumatoidni artritis i druge sistemske bolesti vezivnog tkiva, oboljenja štitaste žlezde, jetre, maligniteti...

Nedostatak vitamina B12 i folne kiseline:

Vitamin B12 i folna kiselina su neophodni za pravilan razvoj eritrocita i nervnih ćelija. Većina ljudi unosi dovoljne količine vitamina B12 kroz meso, jaja, mleko i sir, a folnu kiselinu kroz zeleno lisnato povrće, koren povrća, džigericu, meso organa (bubrezi), mleko, jaje, žitarice. Vitamin B12 se normalno apsorbuje u tankom crevu, a folna kiselina u dvanaestopalačnom crevu. Za pravilnu apsorpciju vitamina B12 i folne kiseline neophodan je zdrav gastrointestinalni trakt. Nedostatak vitamina B12 i folne kiseline nastaje kada se ne apsorbuju u dovoljnoj meri, i to se najčešće dešava u sledećim stanjima:

• perniciozna anemija
• ukoliko je hiruškim putem, zbog nekog oboljenja, uklonjen deo želuca, dvanaestopalačnog ili tankog creva
• kod problema sa varenjem ili oboljenja creva, što utiče na normalnu apsorpciju – celijakija, Kronova bolest, infekcije creva bakterijama ili parazitima
• neadekvatna  ishrana – beskućnici, alkoholičari, starije osobe koje se ne hrane pravilno, anoreksija, bulimija
• vegeterijanska ishrana.

Povećan gubitak ili razgradnja eritrocita

Povećan gubitak eritrocita viđamo kod akutnog ili hroničnog krvarenja, a povećanu razgradnju eritrocita u hemoliznim anemijama.

Hemolizne anemije se javljaju kada se eritrociti pojačano razgrađuju u krvotoku ili u slezini. Postoje nasledne i stečene hemolizne anemije. Nasledne abnormalnosti mogu uticati na hemoglobin ili strukturu ili funkciju crvenih krvnih zrnaca. Stečene hemolizne anemije se javljaju kao posledica imunih poremećaja, infekcija, mehaničkih uzroka (veštačke valvule, mikroangiopatske, hemoglobinurija zbog marša).

Smanjena produkcija eritrocita u kostnoj srži

Anemije mogu nastati i usled oboljenja kostne srži, u kojoma dolazi do oštećenja matičnih ćelija hematopoeze, od kojih nastaju eritrociti. Ovaj tip anemija se javlja kod hematoloških bolesti kao što su mijelodisplazni sindrom, aplastična anemija, leukemije,  multipli mijelom i usled pojave metastaza (drugih vidova maligniteta) u kostnoj srži- kod karcinoma prostate, dojke, štitaste žlezde, pluća, mokraćne bešike.

Klinička slika i najčešći simptomi i znaci anemije:

Kliničke manifestacije anemije zavise od težine anemije, uzroka i mehanizma nastanka.

Najčeći simptomi i znaci anemije su umor, slabost, malaksalost, nedostatak energije, nesvestica, vrtoglavica, nedostatak vazduha, bledilo, glavobolja, lupanje srca, ubrzan rad srca. Kod težih oblika anemija može se javiti i bol u grudima.

Kako se postavlja dijagnoza?

Do dijagnoze anemije se dolazi pomoću kliničkog pregleda, laboratorijskih analiza, a povremeno je potrebna i dodatna dijagnostika u cilju utvrdjivanja uzroka anemije. Laboratorijske analize koje se najčešće rade u anemiji su: krvna slika sa leukocitarnom formulom, broj retikulocita, gvožđe (Fe), feritin, transferin, TIBC, UIBC, vitamin B12, folna kiselina, bilirubini, LDH.

Dodatne laboratorijske analize koje se rade kod malokrvnih blesnika: sedimentacija, CRP, parametri jetrine i bubrežne funkcije, funkcije pankreasa, proteini i albumini u krvi, pregled urina, procena funkcije štitaste žlezde.

Dodatna dijagnostika: gastro i kolonoskopija, ginekološki pregled sa ultrazvukom, ultrazvuk abdomena i male karlice, radiografija srca i pluća, invazivna hematološka dijagnostika (aspiracija i biopsija kosnte srži).

Kako se sprovodi lečenje malokrvnosti?

Terapija anemije zavisi od vrste, uzroka i težine malokrvnosti. Cilj lečenja je povećati količinu kiseonika u krvi, što se postiže povećanjem nivoa hemoglobina. Drugi cilj je lečenje osnovnog uzroka anemije.

Terapija, u zavisnosti od uzroka, može da uključi promene u stilu života i navika u ishrani, nadoknadu gvožđa peroralnim ili parenteralnim preparatima (preparatima koji se piju ili se daju injekcijama), nadoknadu vitamina B12 ili folne kiseline, transfuziju koncentrovanih eritrocita.

Ponekad lečenje anemije se sprovodi i imunosupresivnim lekovima, hemioterapijom, transplantacijom matičnih ćelija hematopoeze.

U zavisnosti od uzroka, lečenje anemije traje više meseci. U tom periodu kontroliše se krvna slika i ostali laboratorijski parametri koje odredi internista-hematolog.